Швейцарийн хамгийн том банк хямралтай нүүр тулсан нь дэлхийн санхүүгийн системд яагаад аюултай вэ?

З.ЭРДЭНЭ

вропын хамгийн эртний бөгөөд томоохон банкуудын нэг Credit Suisse хүнд хэцүү үеийг туулж байна. Энэ асуудлын талаар 9-р сарын сүүлийн хагасаас ярьж эхэлсэн бөгөөд түүнээс хойш зээлийн байгууллагын эргэн тойронд үйл явдал эрчимтэй хөгжиж байна. 2008 оны дэлхийн хямралыг даван туулж чадаагүй Америкийн Lehman Brothers-тэй аль хэдийн харьцуулагдаж эхэлжээ. Credit Suisse-д тохиолдсон хүндрэлүүд хүмүүст гэнэтийн зүйл болсонгүй. Банк зардлаа бууруулах арга зам хайж, нэмэлт хөрөнгө босгохыг оролдсон нь хөрөнгө оруулагчдын итгэлд сөргөөр нөлөөлсөн байна. Санхүүчид хямралын шалтгааныг Европын Төв Банкны (EТБ) олон жилийн турш баримталж байсан,  мөнгөний хэт сул бодлогоос болсон гэж харж байна. 

НУУЦ

Есдүгээр сарын сүүлчээр дэлхийн томоохон хөрөнгө оруулагчид болон шинжээчид Credit Suisse-ийн талаар идэвхтэй ярьж байв. Үүний гол шалтгаан нь Швейцарийн банкны тэргүүн Ульрих Кернерийн ажилчдад хандан сарын сүүлийн өдөр илгээсэн компанийн захидал байв. Энэ нь бизнесийн чиглэлийн томоохон бүтцийн өөрчлөлтөд бэлтгээд, байгууллагад ирж буй "эгзэгтэй мөч"-ийн тухай өгүүлсэн байв. Үүний зэрэгцээ банк нь дэлхийн зохицуулагчид дагаж мөрдөхийг шаарддаг гол стандарт болох өөрийн хөрөнгө, хөрвөх чадварын хувьд хүчтэй байр сууриа хадгалсаар байгааг топ менежер онцоллоо. "Аравдугаар сарыг дуустал зах зээл, хэвлэлээр илүү их шуугиан дэгдээх нь дамжиггүй. Гэхдээ миний хэлж чадах зүйл бол сахилга баттай байж, үйлчлүүлэгчид болон хамтран ажиллагсадтайгаа аль болох ойр байх явдал юм" гэж У.Кернер бичжээ. 

ахидал олон нийтэд ил болсны дараа Credit Suisse-ийн хувьцаанууд огцом унасан. 10-р сарын 3-нд тэдний үнэ түүхэн доод түвшиндээ буюу 3.5 швейцарь франк (3.46 доллар) хүртэл буурчээ. Есдүгээр сарын эхнээс хойшхи уналт 27 хувьтай байна. Есдүгээр сарын эхнээс хойшхи уналт 27 хувьтай байна. Зах зээлийн хариу урвалын өөр нэг тод илрэл нь одоо байгаа өрийн хөрөнгө, голчлон бондын эрсдэлийг даатгах боломж олгодог үүсмэл хэрэгсэл болох зээлийн төлбөрийн үлдэгдлийн своп (CDS) үнийн саналын динамик байв. Своп захиалагч (ихэвчлэн томоохон банкууд) гуравдагч этгээд үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд өрийн үндсэн дүнг хүүгийн хамт төлөх үүрэгтэй. Даатгалын төлбөр нь улирал тутмын шимтгэл бөгөөд үнэ цэнийг бондын нэрлэсэн үнийн үндсэн нэгжээр илэрхийлнэ.

У.Кернерийн захидал дуулиантай байсан ч сүүлийн долоо хоногт Швейцарийн банкнаас ирсэн сэтгэл түгшээсэн цорын ганц  мэдээ биш юм. Есдүгээр сарын сүүлчээр түүнийг дөрвөн тэрбум долларын нэмэлт хөрөнгөжүүлэх хэлэлцээр хийж байгаа (одоогоор Саудын Арабын Засгийн газраас 1.5 тэрбумын хөрөнгө оруулалт хийх зөвшөөрөл тодорхой байгаа) мөн бүх ажилчдыг арван хувиар буюу таван мянга орчим хүнийг цомхотгохоор төлөвлөж байгаа гэсэн мэдээлэл гарсан. Бусад санаачилгад хөрөнгө оруулалтын бизнесийг эрс өөрчлөх, зарим хэлтэс, ялангуяа АНУ болон Өмнөд Америкийн баялгийн менежментийг хариуцдаг хэлтэсийг худалдах зэрэг багтана.

АСУУДАЛД ОРСОН

нгөрсөн жил Credit Suisse нэг дор хоёр том асуудалтай тулгарсан нь хоёулаа бүтэлгүйтсэн төслүүдэд муу хөрөнгө оруулалт хийсэнтэй холбоотой. Австралийн иргэн Лекс Гринсиллийн 2011 онд үүсгэн байгуулсан Британийн финтекийн гарааны Greensill Capital компани хамгийн түрүүнд дампуурсан. Тэрээр факторингийн чиглэлээр мэргэшсэн, нийлүүлэгчдээс авлагыг хойшлуулах зарчмаар худалдаж аваад, цаашлаад худалдан авагчдаас төлбөр цуглуулах. Факторингийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг санхүүгийн байгууллагын орлого нь бараа борлуулагч үйлчлүүлэгчийнхээ төлсөн шимтгэлээс бүрдэнэ. 

Greensill Capital-ийн шинэлэг арга барил нь жижиг дунд бизнесүүдэд факторингыг боломжийн үнэтэй болгох явдал байв. Өмнө нь барууны орнуудад голчлон томоохон корпорацууд, нэр хүндтэй банкууд авлагын эсрэг санхүүжилтэд найдаж байсан. Үүний зэрэгцээ Greensill Capital нь стартапуудад уламжлалт аргаар банкны зээл эсвэл хөрөнгө оруулагчдын дунд хувьцаа байршуулах замаар үйл ажиллагаа явуулахад шаардлагатай хөрөнгийг босгохыг эрэлхийлээгүй. Санхүүжилтийн гол эх үүсвэр нь ханган нийлүүлэгчдээс худалдан авсан авлагаа барьцаалан бондыг худалдах. Энэ аргыг үнэт цаасжуулах гэж нэрлэдэг бөгөөд ихэвчлэн зээлдэгчдээс тогтвортой төлбөрийн хэлбэрээр барьцаа хөрөнгөөр илүү таатай нөхцлөөр санхүүжилт босгохын тулд одоо байгаа хөрөнгийг (ихэвчлэн урьд олгосон зээл) ашигладаг банкууд хэрэгжүүлдэг. Greensill компани ийм үйл ажиллагаа явуулах охин банкийг байгуулж, Greensill Bank гэж нэрлэжээ. Бондын купоныг ханган нийлүүлэгчдээс авах шимтгэлээс төлөх ёстой байсан.

хний жилүүдэд бизнесийн загвар нь хүлээгдэж буй үр дүнг авчирсангүй. Greensill Capital нь худалдан авагчдын нэхэмжлэлээр баталгаажсан их хэмжээний мөнгийг босгож чадаагүйгээс алдагдал хүлээсэн. Бондын үйлчилгээний зардал хэт өндөр байсан. 2016 онд металлургийн үйлдвэрүүдийг худалдан авах бизнесийг байгуулсан Энэтхэгийн тэрбумтан Санжив Гуптагийн ачаар байдал өөрчлөгдсөн. Гринсилл түүнд Швейцарийн хөрөнгө оруулалтын GAM холдингт данс нээхэд тусалсан. Тиймээс "Financial Times"-ын сэтгүүлчид хэдэн жилийн дараа олж мэдсэн нарийн төвөгтэй схемийг эхлүүлсэн.

С.Гуптагийн мөнгө GAM-аар дамжуулан түүний хяналтанд байдаг компаниудын данс руу орсон нь тогтоогдсон бөгөөд энэ нь нэрээ нууцалсан тохиолдолд болсон юм. Үйл ажиллагааг GAM-ийн менежер Тим Хейвуд гүйцэтгэсэн бөгөөд тэрээр зэрэгцээ Greensill бондод 120 сая доллар зарцуулсан. Яг дараа жил нь стартап түүхэндээ анх удаа ашигтай ажиллаж, орлогоо гурав дахин нэмэгдүүлж 102 сая ам.долларт хүргэжээ. Гэсэн хэдий ч тэдний 70 сая нь С.Гупта гангийн компаниудын шимтгэлээс орж ирсэн бөгөөд тэд бүтээгдэхүүнээ худалдан авагчдад хэсэгчлэн зардаг байсан. 

Мөн онд Гринсилли "Британийн эдийн засагт үйлчилсний төлөө" тухайн үеийн хунтайж Чарльзын гараас Британийн эзэнт гүрний командлагчийн одонг хүртжээ. Үүний дараа хөрөнгө оруулагчид Greensill Capital болон ижил нэртэй банкны бондыг илүү идэвхтэй худалдан авч эхлэв. Хамгийн том үнэт цаас эзэмшигчдийн жагсаалтыг хөрөнгө оруулалтын банкуудын удирддаг тусгайлан байгуулсан сангууд тэргүүлсэн бөгөөд тэдгээрийн нэг нь Credit Suisse байв. Түүний сангууд Greensill Capital-д нийтдээ 10 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн нь Японы SoftBank-ээс тав дахин их хөрөнгө оруулалт юм.

reensill Capital-ийн асуудал 2020 оны зун гол түншүүдийн нэг болох Австралийн даатгагч Bond & Credit компанитай хамтран ажиллахаас татгалзсанаар эхэлсэн. энэ нь ханган нийлүүлэгчийн өрийг Greensill худалдаж авсан худалдан авагч пүүсийн төлбөрийн чадваргүй болсон тохиолдолд даатгалд даатгуулж байсан. 4.6 тэрбум ам.долларын зээл олгосон эрсдэлүүд ямар ч хамгаалалтгүй болсон гэдгийг зэрэглэл тогтоох агентлагууд эртнээс анхааруулж байсан. Тэд бизнесийг ил тод бус тайлагнаж байгаад хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг хандуулсан: факторингоор олгосон санхүүжилтийг баримт бичигт тусгадаггүй байв. Шинжээчид Greensill-ийн үйлчлүүлэгчид өөрсдийн санхүүгийн бодит байдал, өрийн дарамтын түвшинг ингэж нуудаг гэж сэжиглэж байв.

Greensill-тэй хамтран ажиллахаа зогсоохыг Bond & Credit-ийн гол хувьцаа эзэмшигч Японы Tokio Marine шаардав. Үүний үр дүнд даатгалын хөтөлбөр өнгөрсөн оны гуравдугаар сарын 1-нд дуусч, долоо хоногийн дараа Greensill дампуурлаа зарласан. Үүний зэрэгцээ Германы санхүүгийн зохицуулагч BaFin Бремен хотод бүртгэлтэй Greensill банкны үйл ажиллагаанд хориг тавьсан. Үүний үр дүнд стартап нь гадны удирдлагад шилжиж, Лекс Гринсилл төслийнхөө хяналтыг алдаж, харин Credit Suisse бусад хөрөнгө оруулагчдын хамт бондын хөрөнгө оруулалтаа алджээ. Швейцарийн банк бичиг баримт худалдаж авсан хөрөнгийг царцааж, Greensill-ээс нийт 10 тэрбумаас дор хаяж 140 сая доллар авахыг оролдсон боловч татгалзсан байна.

Үүний зэрэгцээ шинжээчид хөрөнгө оруулагчдын санаа зоволт үнэхээр эрт байгааг онцолж байна. Credit Suisse нь Швейцарийн зохицуулагчийн бүх шаардлагыг хангаж байгаа. Банкны өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээ (өөрийн хөрөнгийн хэмжээ болон хөрөнгийн хэмжээг тусгай эрсдэлийн харьцаагаар үржүүлсэн харьцаа) оны дундуур 13.5 хувь буюу 12.86 хувьтай байв. Түүгээр ч барахгүй Швейцарийн эрх баригчид системийн ач холбогдолтой таван банкны нэгэнд шаардлагатай тусламжийг үзүүлэх нь дамжиггүй.

эсэн хэдий ч эсрэг үзэл бодолтой хүмүүс байдаг. Зах зээлийн зарим оролцогчид Credit Suisse-ийг 2008 оны дэлхийн хямралын үеэр дампуурч, түүний бэлгэ тэмдэг болсон Америкийн Lehman Brothers ах дүүстэй харьцуулдаг. Тухайн үед зээлийн байгууллага олон өрсөлдөгчдийнхөө нэгэн адил чанар муутай ипотекийн зээлийг хэт олон олгосон. АНУ-д орон сууцны өсөлтийн үед олон зээлдүүлэгчид зээлдэгчдэд тавих шаардлагыг бууруулжээ. Нэгэн цагт сүүлийнх нь өр төлбөрөө барагдуулахаа больсон нь зөвхөн банкуудад төдийгүй ипотекийн зээлээр баталгаажсан бонд эзэмшигчдэд ч хохирол учруулсан (ижил үнэт цаасжуулах механизм нь 2000-аад онд АНУ-д маш их алдартай байсан).

Санхүүчдийн өөр нэг зүйрлэл бол Америкийн Wells Fargo банк юм. Тэр ч мөн адил 2008 оны хямралыг даван туулж чадсан ч хэцүүхэн байсан. Үүний дараа АНУ-ын Холбооны нөөцийн систем зээлийн байгууллагад торгууль, хязгаарлалт тавьж, зах зээлийн үнэлгээ нь хоёр дахин буурсан (Credit Suisse-ийн хувьцааны ханш тийм ч их унасангүй, харин түүхэн доод хэмжээнд хүрсэн).

Өөр нэг үзэл бодол бол Credit Suisse-ийн удирдлагын эрсдэлтэй бодлого нь Швейцарийн макро эдийн засгийн бодит байдалд зайлшгүй шаардлагатай байсан. 2015 оноос 2022 оны зун хүртэл орон нутгийн төв банкны үндсэн хүүг хасах 0.75 хувьд барьсны улмаас банкуудын сонгодог хадгаламж, зээлийн үйл ажиллагааны ашиг хамгийн бага хэмжээнд хүртэл буурсан байна. Зээлийн байгууллагууд мөнгө олох өөр арга зам хайх шаардлагатай болсон бөгөөд олонх нь үүсмэл хэрэгсэл, тэр дундаа төрөл бүрийн своп, эрсдэлтэй гарааны бизнест хөрөнгө оруулалт хийх болсон.

Credit Suisse-ийн хэрэг дэлхийн томоохон банкуудад сургамж болно гэж эдийн засагчид үзэж байна. Тэд хөрөнгө оруулалтын бодлогоо чангатгаж, ялангуяа нийт өгөөжийн свопыг ашиглахдаа эрсдэлээс хамгаалах сангаас маржингийн шаардлагыг нэмэгдүүлэх болно.